DEFINICJE

• Alergia na pokarm – reakcja nadwrażliwości z udokumentowanym lub bardzo prawdopodobnym mechanizmem odpornościowym.
• Alergia na pokarm IgE-zależna – reakcja nadwrażliwości z udziałem przeciwciał IgE.
• Alergia na pokarm IgE-niezależna – reakcja nadwrażliwości z udziałem innych mechanizmów odpornościowych.

ALERGENY POKARMOWE

Do najczęstszych alergenów pokarmowych należą produkty podane w tab. 2.

PATOGENEZA

Reakcje nadwrażliwości na pokarm mogą przebiegać jako reakcje natychmiastowe IgE-zależne (typ I według Gella i Coombsa) oraz jako reakcje opóźnione (typ IV, komórkowy). U części pacjentów znaczenie mają oba mechanizmy. Odpowiedź o charakterze IgE-zależnym pojawia się w ciągu kilku minut do dwóch godzin od spożycia alergenu, rzadziej w 6–12 godzin (reakcja późna). W reakcji o typie komórkowym objawy kliniczne występują po 24–48 godzinach, a nawet po kilku dniach po kontakcie z alergenem.

OBJAWY KLINICZNE

Objawy mogą dotyczyć wyłącznie jednego układu, np. skóry, przewodu pokarmowego, układu oddechowego, ale u wielu chorych dzieci występuje zajęcie wielu narządów (tab. 3).

SCHORZENIA PRZEWODU POKARMOWEGO

• Zapalenie odbytnicy (proctitis) lub odbytnicy i okrężnicy (proctocolitis) spowodowane białkami pokarmowymi
  Dotyczy niemowląt, często karmionych wyłącznie piersią, będących w bardzo dobrym stanie ogólnym, z prawidłowym przyrostem masy ciała. Typowym objawem jest obecność plamek lub pasemek świeżej krwi w poza tym prawidłowym stolcu. Rola przyczynowa alergenu pokarmowego (zwykle mleka krowiego) zostaje ustalona na podstawie wywiadu.
   
• Zapalenie jelita cienkiego i okrężnicy spowodowane białkami pokarmowymi
  Charakterystyczna jest obecność wymiotów, nasilonej biegunki, brak przyrostu masy i długości ciała. Alergenem jest zwykle mleko krowie, soja, zboża.
   
• Nadwrażliwość żołądkowo-jelitowa typu natychmiastowego
  Reakcja ta ma charakter IgE-zależny, a objawy (nudności, wymioty, ból brzucha, biegunka) pojawiają się zwykle już po kilku minutach do 1–2 godzin od spożycia alergenu, ale mogą być opóźnione do kilku godzin. Przewód pokarmowy jako pierwszy jest objęty reakcją anafilaktyczną, następnie występują objawy z innych narządów.
   
• Eozynofilowe gastroenteropatie
  Dla tej grupy schorzeń typowy jest naciek eozynofilowy obejmujący cały przewód pokarmowy lub wybiórczo przełyk, żołądek, jelito cienkie lub okrężnicę (eozynofilowe zapalenie przełyku, eozynofilowe zapalenie żołądka i jelita cienkiego). Nasilenie zmian zapalnych warunkuje ciężkość objawów chorobowych. Eozynofilowe gastroenteropatie rozpoznaje się wyłącznie na podstawie badania histopatologicznego (np. do rozpoznania eozynofilowego zapalenia przełyku konieczne jest stwierdzenie > 15 eozynofili /HPF – pole o znacznym powiększeniu). Do innych schorzeń dotyczących przewodu pokarmowego prawdopodobnie związanych z nadwrażliwością na białka mleka krowiego należą: refluks żołądkowo- -przełykowy, kolka niemowlęca, przewlekłe zaparcie.
   
• Zespół alergii jamy ustnej (oral allergy syndrome, OAS)
  Terminem tym określa się postać alergii kontaktowej ograniczonej niemal wyłącznie do błony śluzowej jamy ustnej i gardła. Należy do IgE-zależnych reakcji wywołanych determinantami białkowymi o podobnej budowie, reagujących krzyżowo, a obecnych w pyłkach roślin oraz owocach, warzywach, orzechach. Zwykle chorzy z tym schorzeniem to dzieci z alergicznym nieżytem nosa i pyłkowicą, u których pojawiają się objawy w obrębie jamy ustnej po spożyciu surowych owoców i warzyw. Dolegliwości występują u ok. 23–76% chorych z pyłkowicą. Objawy występują nagle, w kilka minut po spożyciu pokarmu. Występuje świąd, obrzęk warg, języka, podniebienia, gardła,...