ALERGIA – EPIDEMIA XXI W.

Najwięcej zachorowań występuje w krajach wysokorozwiniętych, szczególnie w dużych aglomeracjach miejskich. Prognozy WHO wskazują, iż utrzymanie się obserwowanego tempa przyrostu zachorowań spowoduje zrównanie populacji zdrowych z populacją osób chorych w 2020 r. Badania przeprowadzone w Polsce umiejscawiają nasz kraj wśród społeczeństw o wysokiej zachorowalności na alergię. Badanie ECAP (Epidemiologia Chorób Alergicznych w Polsce) obejmujące 8921 osób podzielonych na trzy grupy wieku (6–7 lat, 13–14 lat i 20–24 lata) wykazało, że ok. 40% Polaków cierpi na okresowe lub przewlekłe objawy chorób alergicznych o różnej manifestacji klinicznej: alergiczny nieżyt nosa (ANN), astmę, atopowe zapalenie skóry (AZS) [2].

MARSZ ALERGICZNY – DEFINICJA

Alergia pokarmowa i AZS to często pierwsze objawy choroby alergicznej występujące u niemowląt. Uważa się, że ok. 30–40% dzieci z AZS rozwinie astmę oskrzelową do 3.–4. r.ż., a przy obciążeniu rodzinnym odsetek ten wzrasta nawet do 80%. Tę naturalną postępującą wraz z wiekiem ewolucję chorób alergicznych określa się terminem marszu alergicznego [3]. Marsz alergiczny to proces, który dotyczy zarówno zmiany manifestacji narządowej (układowej) alergii, jak i zmiany alergenów, na które uczulony jest pacjent. Typowym przykładem marszu alergicznego jest więc nie tylko przejście AZS w astmę, ale również nabywanie tolerancji na alergeny pokarmowe i narastanie uczulenia na alergeny powietrznopochodne.

ALERGIA POKARMOWA I ATOPOWE ZAPALENIE SKÓRY – PIERWSZY KROK MARSZU ALERGICZNEGO

Alergia pokarmowa występuje o ok. 4–8% dzieci oraz u ok. 2–4% dorosłych [4]. Pojawia się jako pierwszy objaw choroby alergicznej we wczesnym dzieciństwie. Objawy alergii na pokarmy mogą być zróżnicowane, najczęściej dotyczą skóry (AZS), przewodu pokarmowego (wymioty, ulewania, biegunki) oraz układu oddechowego (zapalenia oskrzeli ze świstami). Metaanaliza badań przeprowadzona w 2016 r. wykazała, że uczulenie na pokarmy (szczególnie mleko i jajka) we wczesnym dzieciństwie zwiększa ryzyko zachorowania:

• na AZS w 1. r.ż.,
• na AZS, ANN i astmę u dzieci do 12. r.ż.,
• na astmę u dorosłych do 22. r.ż. [5]

Przytoczona metaanaliza nie odpowiada na pytanie, które z dzieci uczulonych na pokarmy znajdą się w grupie ryzyka zachorowania na astmę. Obserwacja naturalnego przebiegu alergii pokarmowej może przynieść pewne wyjaśnienie. Zdecydowana większość dzieci nabywa tolerancję na pokarmy w ciągu kilkunastu miesięcy po wprowadzeniu diety eliminującej alergeny. Badania zespołu prof. Macieja Kaczmarskiego obejmujące 291 dzieci z alergią na białka mleka krowiego wykazały, że 72,9% z nich rozwija tolerancję do 5. r.ż., średnio po 16 miesiącach stosowania diety bezmlecznej. Czynniki predysponujące do „przetrwałej” alergii pokarmowej to:

• IgE-zależny charakter alergii,
• występowanie chorób alergicznych w rodzinie [6].

Wśród dzieci, które nie tolerowały mleka, po 16-miesięcznej obserwacji, zdecydowana większość miała objawy AZS (ponad 70%). Ten wynik wpisuje się w obserwacje innych badaczy, którzy podkreślają, że alergia pokarmowa może stanowić czynnik ryzyka zachorowania na astmę, jeżeli objawia się AZS [3].

AZS – CZYNNIK RYZYKA ASTMY OSKRZELOWEJ

AZS to jedna z najczęściej występujących chorób skóry wieku dziecięcego. Szacuje się, że w Europie chorzy na AZS stanowią 10–20% populacji dziecięcej do 1. r.ż., 6–8% dzieci starszych oraz ok. 6% dorosłych, przy czym 60% dzieci chorujących na AZS w wieku szkolnym rozwija AZS w 1. r.ż., a 45% do 6. m.ż. [7]

Badania przeprowadzone w Polsce przez Kamer i wsp. wskazują, że odsetek niemowląt chorujących na AZS w pierwszych sześciu miesiącach wynosi 17,3% [8]. Zdecydowana większość z nich wykazuje uczulenie na białka mleka krowiego i jaja. Analiza przeprowadzona przez nasz zespół badawczy z wykorzystaniem panelu 26 alergenów w grupie dzieci z AZS do 2. r.ż. wykazała, że oprócz uczulenia na białka jaja (60% badanych) i mleka (24%), dzieci są często uczulone na orzechy laskowe (30%), mąkę pszenną (20%), ziemniaki (26%), dorsza (18%). Oprócz uczulenia na alergeny pokarmowe dzieci wykazywały uczulenie na roztocza (12%), pyłki traw (10%), brzozę (10%) oraz kota i psa (po 8%) [9].

Liczne badania potwierdzają, że AZS to czynnik ryzyka astmy oskrzelowej. Analiza 13 badań prospektywnych wykonana przez Hulst i wsp. wykazała, że ok. 30% dzieci z AZS zachoruje na astmę w wieku sześciu lat. Najbardziej narażone na rozwój astmy są dzieci z AZS IgE-zależnym, u których [3, 11]:

• pierwsze objawy wystąpiły poniżej 2. r.ż. (ryzyko zachorowania trzykrotnie wyższe w porównaniu z dziećmi starszymi),
• przebieg kliniczny jest ciężki (wysoki indeks SCORAD),
• objawy utrzymują się powyżej 2. r.ż.,
• współistnieje uczulenie na alergeny „niepokarmowe”, szczególnie uczulenie na kota i roztocza,
• obecna jest mutacja genu kodującego filagrynę (białko tworzące barierę naskórkową).

PROGRAMOWANIE MIKROBIOTYCZNE I ŻYWIENIOWE A ROZWÓJ ALERGII

Choroby alergiczne występują u osób z predyspozycją genetyczną, ale tendencja wzrostowa alergii w populacjach o podobnym genotypie świadczy o znacznej roli czynników środowiskowych w aktywacji procesów alergicznych. Obecnie uważa się, że za wzrost zachorowalności na alergię odpowiada zachodni styl życia, czyli zwiększony reżim higieniczny, częste stosowanie antybiotyków, nieliczne rodziny, zmiana nawyków żywieniowych (stosowanie półproduktów), urbanizacja i coraz mniejszy kontakt z naturą. Nie bez znaczenia jest również wzrost liczby cięć cesarskich (w Polsce to znacznie ponad 30% porodów), który pozytywnie koreluje ze wzrostem zachorowalności na alergię pokarmową oraz astmę oskrzelową. Pierwotnie uważano, że zachodni styl życia doprowadza do zmniejszonego kontaktu z drobnoustrojami patogennymi, które aktywują reakcje przeciwzapaln...