Ospa wietrzna jest stosunkowo często występującą w Polsce i najczęściej łagodną chorobą wieku dziecięcego. Skuteczną metodą zapobiegającą ospie wietrznej jest szczepienie ochronne, które może być podawane od 9. m.ż. W przebiegu ospy na skórze całego ciała występują zmiany pęcherzykowe na podłożu rumieniowym, zmiany mogą obejmować także błony śluzowe. Najczęściej obserwowanym powikłaniem ospy wietrznej jest bakteryjne nadkażenie wykwitów, zapalenie płuc, a także powikłania neurologiczne – ataksja móżdżkowa, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Leczenie ospy wietrznej w niepowikłanych przypadkach u pacjentów poniżej 12. r.ż. jest objawowe. Leczenia przyczynowego wymagają pacjenci powyżej 12. r.ż, chorzy przewlekle, osoby z upośledzoną odpornością i dzieci z kontaktów domowych.
Ospa wietrzna stanowi ciągle istotny problem zdrowotny nie tylko w Polsce, ale i w innych krajach, w których szczepienie ochronne nie znajduje się w kalendarzu szczepień obowiązkowych. Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny w 2017 r. zanotowano 173 196 przypadków zachorowań na ospę wietrzną, a 1200 pacjentów było przyjętych do szpitala. Znacząca większość przypadków dotyczy dzieci poniżej 9. r.ż. [1]. Zakażenie jest dość częste i nieszczepionej osobie trudno go uniknąć. Ospa wietrzna charakteryzuje się sezonowym występowaniem. Zachorowania obserwuje się częściej w miesiącach zimowych i wiosną w klimacie umiarkowanym lub w porze chłodnej i suchej w krajach tropikalnych. Dotyczą szczególnie dzieci przebywających w grupie w ośrodkach opieki dziennej, szkołach, szpitalach, domach dziecka.
ZAPOBIEGANIE
Szczepienie przeciwko ospie wietrznej jest dostępne w Polsce od wielu lat. Zalecane jest wszystkim osobom, które nie chorowały na ospę wietrzną. Szczepionka może być podawana od 9. m.ż., ale najczęściej zalecana jest do podawania od 13.–14. m.ż. Szczepienie obowiązkowe i bezpłatne jest dla dzieci, które nie ukończyły 12. r.ż., obarczonych ryzykiem ciężkiego przebiegu choroby: dzieci z rozpoznaną ostrą białaczką limfoblastyczną w okresie remisji, z ciężkimi niedoborami odporności, w okresie poprzedzającym leczenie wywołujące upośledzenie odporności – tj. chemioterapią chorób nowotworowych, przeszczepieniem narządów i związanych z nim leczeniem immunosupresyjnym, przewlekłym leczeniem dużą dawką glikokortykosteroidów systemowych [2]. Szczepieniem powinny zostać objęte również dzieci z otoczenia osób objętych wskazaniami do szczepień, jak również dzieci przebywające w placówkach opiekuńczo- -wychowawczych, zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych i opiekuńczo-leczniczych, a także dzieci uczęszczające do żłobków [2]. W krajach, w których wprowadzono szczepienie przeciwko ospie wietrznej do kalendarza szczepień obowiązkowych dla wszystkich dzieci, zaobserwowano znaczący spadek zachorowań. W Stanach Zjednoczonych po wprowadzeniu jednodawkowego szczepienia w 1995 r., a następnie dwudawkowego schematu w 2007 r. zaobserwowano spadek zachorowalności, przypadków hospitalizacji i zgonów o 95% [3].
PRZEBIEG KLINICZNY
Ospa wietrzna jest wysoce zakaźną chorobą wirusową. Wywołuje ją wirus ospy wietrznej i półpaśca (VZV – ang. varicella zoster virus) alfaherpeswirus, którego genom stanowi dwuniciowy DNA. Jedynym rezerwuarem jest człowiek, a jego cel stanową limfocyty T, komórki nabłonkowe oraz zwoje nerwowe. Pierwotny kontakt z VZV po 10–21-dniowym okresie wylęgania skutkuje objawami ospy wietrznej. Zakażony organizm jest niezdolny do wyeliminowania patogenu, a konsekwencją zakażenia jest przetrwała infekcja w fazie latentnej. W tym okresie nie obserwuje się namnażania wirusa, nie są produkowane jego cząsteczki ani nie obserwuje się bezpośredniego działania na zwoje nerwowe [4]. Zakażenie VZV następuje drogą kropelkową lub poprzez bezpośredni kontakt z płynem wypełniającym pęcherzyki. Wirus namnaża się początkowo w nabłonku górnych dróg oddechowych i najbliżej położonych węzłach chłonnych, skąd po około 4–6 dniach trafia do krwi – okres wiremii pierwotnej. Po 9 kolejnych dniach dochodzi do wtórnej wiremii. VZV namnaża się wówczas w układzie siateczkowo-śródbłonkowym, a zakażenie szerzy się do skóry i błon śluzowych [5].
Ospa wietrzna rozpoczyna się od krótko trwającego okresu objawów prodromalnych – gorszego samopoczucia, bólów mięśni – niespecyficznych objawów infekcji wirusowej. W tym okresie na skórze mogą pojawiać się zwiewne zmiany o typie drobnoplamistym, które zwykle szybko ustępują.
Typowe dla ospy zmiany skórne obecne są na skórze owłosionej głowy, na twarzy i na tułowiu. Charakterystycznym miejscem występowania jest skóra głowy i granica skóry owłosionej. Zwykle wykwitów jest najwięcej w miejscach najbardziej ucieplonych. W następnej kolejności wykwity obejmują skórę kończyn. Pierwotnie na skórze pojawia się najpierw plamka, z której tworzy się grudka, a następnie pęcherzyk wypełniony treścią surowiczą z wysoką zawartością VZV (ryc. 1). Z czasem treść pęcherzyka robi się mętna, tworzy się w nim pępkowate zagłębienie i całość przysycha w strupek. Zmiany skórne pojawiają się rzutami, z tego względu wysypka ma charakter polimorficzny – jednocześnie na skórze obecne są wykwity w różnym stadium i nie wszystkie przechodzą pełną ewolucję. Zwykle zmiany przysychają w strupki w ciągu 7–8 dni. Wysypka ma charakter uogólniony, a rozmieszczenie wykwitów jest przypadkowe. Obserwuje się również większe nagromadzenie zmian skórnych w miejscu, które wcześniej objęte było urazem.
Wykwity mogą być również obecne na błonach śluzowych jamy ustnej – podniebieniu, śluzówce policzków i dziąsłach, a także narządów płciowych oraz spojówkach i rogówce.
Rozpoznanie ospy wietrznej stawia się na podstawie charakterystycznego obrazu klinicznego związanego z obecnością typowej wysypki. Do wyjątków należą przypadki o nietypowym przebiegu wymagające diagnostyki różnicowej z zakażeniami wirusami opryszczki, enterowirusami, reakcjami polekowymi lub kontaktowymi.
Do potwierdzania obecności DNA VZV metodą PCR najlepiej nadaje się zawartość pęcherzyków obecnych na skórze, ślina oraz płyn mózgowo-rdzeniowy (jeśli obecne są objawy neurologiczne) [6, 7].
Oznaczanie przeciwciał anty-VZV jest metodą potwierdzającą zakażenie, jej zastosowanie kliniczne może być ograniczone z uwagi na czas, jaki potrzebny jest do wytworzenia przeciwciał.
OPIS PRZYPADKU
Prezentujemy przypadek 14-miesięcznej dziewczynki, która została przyjęta do Kliniki Chorób Zakaźnych i Neurologii Dziecięcej z powodu obrzęku i zaczerwienienia kończyny górnej prawej w przebiegu ospy wietrznej. U dziewczynki pojedyncze wykwity ospowe pojawiły się cztery dni przed przyjęciem do szpitala. W następnych dobach obserwowano narastającą liczbę nowych wykwitów oraz podwyższoną ciepłotę ciała. Około dwa dni przed hospitalizacją rodzice dziewczynki zaobserwowali narastający bolesny obrzęk, nadmierne ucieplenie i zaczerwienienie ręki prawej. W tej okolicy stwierdzono obecność żółtych miodowych strupków (ryc. 2). Dziewczynka otrzymywała paracetamol, w dniu poprzedzającym przyjęcie lekarz jednorazowo zalecił ibuprofen. Poza opisywanymi objawami obserwowano pogorszenie apetytu, jednak płyny dziewczynka przyjmowała dość chętnie. Nie obserwowano urazu zajętej kończyny górnej.
W wywiadzie ciążowo-okołoporodowym – dziecko z ciąży II, porodu II, urodzone siłami natury, ocenione w skali Apgar na 10 pkt, urodzeniowa masa ciała 3490 g. Hospitalizowana w tutejszym oddziale w 3. m.ż. z powodu zapalenia oskrzelików, a następnie w wieku 5 miesięcy z powodu zapalenia płuc.
Przy przyjęciu do szpitala dziewczynka była w stanie ogólnym średnim, płaczliwa. W badaniu na skórze całego ciała obecne były liczne, polimorfi czne wykwity ospowe, wiele z nich na rumieniowym podłożu, pokryte miodowymi strupkami. Ponadto stwierdzono znaczny obrzęk, nadmierne ucieplenie i bolesność kończyny górnej prawej. Obrzęk zajmował też dystalną połowę przedramienia.
W podstawowych badaniach laboratoryjnych stwierdzono znaczną leukocytozę (L-27,6 G/l) z neutrofi lią w rozmazie (76%), znacznie podwyższone wskaźniki stanu zapalnego (CRP 23 mg/dl– wartości referencyjne < 0,5 mg/dl), podwyższone stężenie fi brynogenu (567 mg/dl – górny zakres wartości referencyjnych dla wieku – 350 mg/dl). W badaniu ultrasonografi cznym kończyny górnej opisano obrzęk tkanek miękkich. W pobran...