Baza wiedzy

Wstrząs anafilaktyczny u dzieci – mechanizmy patofizjologiczne, diagnostyka i postępowanie terapeutyczne

Anafilaksja to poważna, potencjalnie zagrażająca życiu reakcja nadwrażliwości, która może mieć charakter uogólniony lub systemowy. U niemowląt i małych dzieci stanowi szczególne wyzwanie zarówno diagnostyczne, jak i terapeutyczne. Do większości incydentów dochodzi w warunkach domowych, a mało charakterystyczne objawy sprawiają, że ta reakcja jest często błędnie rozpoznawana lub niewykrywana. Trudności w leczeniu wynikają również z braku odpowiednich leków dostosowanych do potrzeb najmłodszych.

Wstrząs anafilaktyczny u dziecka – czym jest?

Anafilaksja to nagła, poważna i zagrażająca życiu reakcja nadwrażliwościowa o charakterze ogólnoustrojowym lub uogólnionym, która nie zawsze musi wiązać się z obniżeniem ciśnienia krwi czy skurczem oskrzeli, skóra i błony śluzowe są zwykle, ale nie zawsze objęte objawami. W Europie występuje u około 1 na 300 osób.

Przyczyną anafilaksji jest szybkie uwolnienie mediatorów, głównie histaminy z komórek tucznych i bazofilów. Mechanizm reakcji może być zależny od IgE (reakcja anafilaktyczna) lub niezależny od IgE (reakcja anafilaktoidalna). Oba rodzaje reakcji cechuje identyczny obraz kliniczny. Objawy anafilaksji mogą mieć różne nasilenie i obejmować różne układy i narządy.

Najcięższą formą tej reakcji jest wstrząs anafilaktyczny, który pojawia się nagle, również u osób bez istotnej historii chorobowej i jest stanem zagrażającym życiu, gdyż występuje w nim obniżenie ciśnienia tętniczego.

Wstrząs anafilaktyczny u dzieci – najczęstsze przyczyny

Statystyki wskazują, że częstość występowania anafilaksji u dzieci wynosi od 0,2% do 1,3%. Dotyczy to głównie dzieci z chorobami atopowymi, a reakcje częściej występują u chłopców. W przypadku anafilaksji wywołanej pokarmami u dzieci do 2. roku życia, częstość jej występowania zależy dodatkowo od rodzaju alergenu.

Najczęstszą przyczyną wstrząsu anafilaktycznego jest spożycie pokarmów – stanowią około 33% przypadków, u dzieci nawet 85%. Następne w kolejności są użądlenia lub ukąszenia owadów – około 19% oraz leki – około 14%.

Najczęstsze przyczyny wstrząsu anafilaktycznego u dzieci obejmują:

1. Pokarmy:
   • orzechy, szczególnie orzeszki ziemne i orzechy laskowe,
   • mleko krowie i produkty mleczne,
   • jaja,
   • owoce morza (np. krewetki, małże),
   • pszenica i soja.
2. Leki:
   • antybiotyki β-laktamowe,
   • niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ),
   • anestetyki stosowane w procedurach medycznych,
   • środki cieniujące stosowane w radiologii.
3. Ukąszenia owadów np. jad pszczół, os, szerszeni, mrówek.
4. Alergeny wziewne np. sierść kota lub psa.
5. Inne czynniki:
   • kontakt z lateksem, np. rękawiczki medyczne, smoczki,
   • ekspozycja na substancje chemiczne, np. konserwanty w żywności, detergenty.

Objawy wstrząsu anafilaktycznego u dzieci

Reakcja anafilaktyczna może przebiegać jednofazowo, dwufazowo lub objawy anafilaksji mogą się przedłużać. Przebieg reakcji ma bezpośredni wpływ na sposób opieki nad pacjentem.

Reakcja jednofazowa

Objawy pojawiają się w ciągu kilku minut do godziny i nie powracają.

Reakcja dwufazowa

Pierwsze symptomy występują w ciągu kilkunastu minut do godziny, a kolejne objawy mogą wystąpić po 4–12 godzinach (zwykle po około 8 godzinach), lecz zdarzają się nawet do 72 godzin od początku reakcji.

Przedłużająca się anafilaksja jednofazowa

Objawy mogą utrzymywać się przez kilka dni od momentu ich wystąpienia.

Czas obserwacji pacjenta

Okres monitorowania chorego uzależniony jest od intensywności i czasu trwania objawów. Rekomendowane okresy obserwacji to:

• 4-6 godzin – w przypadku łagodnych objawów anafilaksji,
• 8-10 godzin – w cięższych postaciach anafilaksji,
• kilka dni – przy przedłużających się objawach.

Wstrząs anafilaktyczny – objawy u dzieci

1. Układ oddechowy:
   • trudności w oddychaniu, głośny oddech,
   • świsty,
   • kaszel,
   • świąd języka,
   • świąd, dławienie w gardle,
   • zaburzenia mowy, chrypa.
2. Skóra:
   • pokrzywka,
   • obrzęk naczynioruchowy,
   • świąd.
3. Układ pokarmowy:
   • wymioty,
   • biegunka,
   • kolki.
4. Układ sercowo-naczyniowy:
   • hipotensja,
   • bladość,
   • zaburzenia świadomości,
   • zapaść.

Jak rozpoznać wstrząs anafilaktyczny u dziecka? Trudności

Interpretacja wielu objawów u małych dzieci jest bardziej skomplikowana niż u dorosłych. U dzieci częściej występuje obturacja dróg oddechowych, natomiast rzadziej pojawiają się objawy związane z układem krążenia.

Maluchy często nie potrafią wyraźnie opisać swoich dolegliwości jak świąd skóry, uczucie dławienia w gardle czy poczucie zagrożenia. Równie trudne do interpretacji są zmiany w zachowaniu oraz nadmierna potliwość. Podczas gdy u dorosłych spadek ciśnienia tętniczego jest wystarczającym kryterium do rozpoznania anafilaksji, u dzieci stanowi on jedynie kryterium dodatkowe.

Wstrząs anafilaktyczny u dzieci – postępowanie według Polskiego Towarzystwa Alergologii

W przypadku wystąpienia objawów wstrząsu anafilaktycznego:

1. Natychmiast przerwij kontakt z czynnikiem wywołującym reakcję. W przypadku użądlenia przez pszczołę żądło trzeba usunąć ostrożnie, aby zapobiec przedostaniu się dalszych porcji jadu do organizmu.
2. Wezwij pomoc medyczną.
3. Oceń stan chorego – drożność dróg oddechowych, oddychanie, krążenie, przytomność. W razie potrzeby udrożnij drogi oddechowe, rozpocznij resuscytację. Przy stridorze lub dużym obrzęku rozważ intubację.
4. Podaj adrenalinę – domięśniowo w udo (np. autowstrzykiwacz Epipen):
   • Dorośli: 0,3–0,5 mg.
   • Dzieci: 0,01 mg/kg mc. (0,15 mg dla 7,5–25 kg; 0,3 mg >25 kg). Powtarzaj co 5-15 minut, jeśli brak poprawy.
5. Ułóż chorego – na plecach z uniesionymi nogami lub w pozycji półsiedzącej (przy duszności).
6. Podaj tlen – przez maskę.
7. Zapewnij dostęp dożylny – dwie kaniule o dużej średnicy.
8. Przetaczaj płyny i.v. – szybko (1–2 l 0,9% NaCl u dorosłych, 10 ml/kg mc. u dzieci).
9. Leki przeciwhistaminowe – H1-blokery na świąd, pokrzywkę i obrzęk.
10. β-mimetyk – przy skurczu oskrzeli, który nie ustępuje po podaniu adrenaliny (np. salbutamol w nebulizacji).
11. GKS – metyloprednizolon 1–2 mg/kg mc. na zapobieganie późnej fazie anafilaksji.
12. Skieruj na OIT – jeśli objawy utrzymują się mimo leczenia.

Wstrząs anafilaktyczny u dzieci – wytyczne

Aby poznać więcej informacji związanych z alergiami u dzieci oraz z postępowaniem w przypadku wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego, zachęcamy do wzięcia udziału w konferencji dla pediatrów, alergologów, dermatologów, gastroenterologów, lekarzy rodzinnych oraz innych dziedzin medycyny.

Podczas wydarzenia odbędą się m.in.:

• Dyskusja ekspertów - Fakty i mity w alergologii - dr n. med. Agnieszka Krauze i dr n. med. Wioletta Zagórska,
• Wykład - Wstrząs anafilaktyczny u dziecka – przyczyny i postępowanie - dr hab. med. Irena Wojsyk–Banaszak.

Kongres Forum Pediatrii Praktycznej – Cztery Pory Roku odbędzie się w dniach 21-22 marca 2025 roku w Katowicach. To cenione wydarzenie, które z każdą edycją cieszy się coraz większym uznaniem wśród lekarzy. To przestrzeń, gdzie praktyczna wiedza spotyka się z nowoczesnymi metodami edukacji medycznej. Zależy nam na najwyższej jakości merytorycznej wykładów, prowadzonych przez doświadczonych specjalistów, którzy przekazują praktyczne wskazówki w jasny i przystępny sposób.

Źródła:

• https://ptghizd.pl/cm/uploads/2020/12/Anafilaksja-u-niemowlat.pdf
• https://forumpediatrii.pl/artykul/reakcja-anafilaktyczna-na-orzechy-u-dwuletniego-dziecka
• https://forumpediatrii.pl/artykul/anafilaksja
• https://forumpediatrii.pl/artykul/postepowanie-w-stanach-zagrozenia-zycia-u-dzieci-wstrzas-anafilaktyczny
• https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/ciezkie-reakcje-alergiczne-u-dzieci